Александр Сергеевич Пушкин — рус адабиётининг буюк шоири ва асосчиси, 1837 йил 10 (28) январь куни Петербургда дуэль жараёнида олган оғир яраси оқибатида вафот этган.
Дуэль сабаби нимада эди?
•    Дуэль Жорж Шарль Дантес (француз офицери, Россия хизматида бўлган) билан бўлган.
•    Унинг сабаби: Пушкиннинг рафиқаси Наталья Гончарова билан боғлиқ шубҳалар эди.
•    Петербург жамиятида шарманда қилувчи шов-шувли мактублар тарқалди ва Пушкинни “рўзигар (хунук ҳолатдаги эр)” деб ҳақорат қилишди.
•    Пушкин дуэльга чақирди — бу ўша даврда “шаънини ҳимоя қилиш”нинг маданий услуби эди.
Дуэль қандай ўтди?
•    Кун: 1837 йил 27 январь (9 февраль янги тақвим билан)
•    Жой: Санкт-Петербург яқинидаги Чёрная речка (Қора дарё)
•    Дуэльда Дантес биринчи бўлиб отди — Пушкин қорнига оғир яра олди.
•    Пушкин ўқ узиб, Дантесни енгил жароҳатлади.
Ўлим сабаби ва сўнгги кунлари
•    Пушкин ўша заҳотий шифохонага олиб кетилмади, уйида икки кун оғриқ азобида ётди.
•    Духтирлар жарроҳлик қилиб қўлдан келган ёрдамни беришди, лекин ичига қон қуйилган ва инфекция тарқалган.
•    1837 йил 29 январь (10 февраль) куни соат 14:45да вафот этди.
Дафн ва ёдгорлик
•    Дафн маросими Казансий соборида ўтказилган, лекин кенг жамоатчиликдан махфий сақланган.
•    Светлогорск яқинидаги Святые горы (муқаддас тоғлар) дафн қилинган.
А.С. Пушкин — дуэльда олган оғир ярасидан, икки кун оғриқ азобида ётиб, 37 ёшида вафот этган. Бу воқеа рус маданиятида улкан мотам ва тарихий фожиа сифатида сақланиб қолган.
Александр Сергеевич Пушкиннинг рафиқаси — Наталья Николаевна Гончарова (1812–1863) — Пушкин вафотидан сўнгги ҳаёти ҳам тарихчилар ва адабиётшунослар орасида катта қизиқиш уйғотади. Унинг кейинги тақдири қуйидагича бўлган:
Пушкин вафотидан сўнг (1837 йилдан кейин)
•    Пушкин 1837 йилда дуэльда ҳалок бўлганидан сўнг, Наталья Гончарова 27 ёшда беш фарзанд билан бева қолди.
•    У айни пайтда жуда ёш ва жамиятда обрўли аёл бўлган.
•    Унинг қайғуси катта бўлгани айтилса-да, баъзи танқидчилар уни "Пушкиннинг ҳалокатига сабабчи бўлган" деган турли муносабатлар билдирган.
Наталья Николаевна Гончарова подшоҳ (император) ўйнаши бўлганми?
Наталья Николаевна Гончарованинг подшоҳ (император) билан “ўйнаш” бўлгани ҳақида ҳеч қандай тарихий далил йўқ. Бу каби гаплар — асосан шов-шув, тўқима ёки жамиятдаги ғийбатларга асосланган бўлиши мумкин.
Нима учун шундай гумонлар тарқалган?
1.    Наталья Гончарова гўзаллиги билан машҳур бўлган.
- У Санкт-Петербург жамиятидаги энг чиройли аёллардан бири саналган.
-  Балларда, масхарабозликларда ва император саройидаги тадбирларда тез-тез қатнашган.
2.    Пушкинга қарши ёзилган таҳқирномалар (аноним мактублар)
-  Уларнинг баъзиларида Натальяни “ўйнаш” деб ҳақорат қилган иборалар бор.
-  Бу мактублар Пушкинни дуэлга олиб борган шов-шувларнинг бир қисми эди.
3.    Император Николай I билан муносабати ҳақидаги миш-мишлар
-  Николай I Пушкиннинг қарзларини тўлаб, унинг ўлимида оиласига молиявий ёрдам берган.
- Шундан келиб чиқиб, айримлар “у Натальяга нисбатан муҳаббат қилган” деб фарз қилишган.
-  Аммо бу тасдиқланган тарихий факт эмас, балки тахмин ва шубҳа.
Тарихчилар нима дейишади?
•    Жиддий тарихий тадқиқотлар (масалан, Борис Томашевский, Юрий Лотман ва бошқалар) бу миш-мишларни инкор қилади.
•    Уларнинг таъкидлашича, Наталья Гончарова подшоҳ ёки бошқа эркаклар билан шубҳали муносабатда бўлгани ҳақидаги фикрлар далилсиз.
•    Улар бу гапларни асосан Пушкиннинг ҳалокати ортида айбдор қидирув ва патриархал жамиятнинг аёлларга нисбатан танқидий муносабати деб баҳолайди.
Наталья Гончарованинг подшоҳ билан “ўйнаш” бўлгани ҳақида ишончли тарихий далил йўқ. Бу фикрлар XIX асрдаги ғийбатлар, ижтимоий шов-шувлар ва баъзи замонавий мифларга асосланган. Тарихчи ва адабиётшунослар бу каби даъволарни рад этади.
Иккинчи турмуши
•    1844 йилда, яъни Пушкин вафотидан 7 йил ўтгач, Наталья генерал Пётр Ланской билан турмуш қурган.
•    Ланской — Россия армиясида хизмат қилган, одобли ва маданиятли киши сифатида танилган.
•    Улар босиқ, тинч ва ҳурматга асосланган ҳаёт кечиришган.
•    Бу никоҳдан бир неча фарзанд туғилди.
Фарзандлари тақдири
•    Пушкиндан бўлган фарзандлари (жумладан Мария, Александр ва Григорий) ҳукумат хизматларида ва жамиятда фаол бўлишган.
•    Уларни Наталья кейинчалик ҳам меҳр билан тарбиялаган.
Вафоти
•    Наталья Николаевна 1863 йил 26 ноябрда, 51 ёшида вафот этди.
•    У Санкт-Петербургдаги Александро-Невский лаврасининг Тихвин қабристанида дафн қилинган.
Наталья Гончарова — Пушкин вафотидан кейин узоқ вақт қайғу чеккан, кейин эса генерал Ланскойга турмушга чиққан. У ўзига хос маданий ва жамият ичидаги аёл сифатида, фарзандлар тарбиясида фаол рол ўйнаган. Унинг шахсиятига турлича муносабатлар бўлган, аммо у XIX аср Россия жамиятидаги муҳим аёллардан бири ҳисобланади.

Абу Муслим (профессор)